Groep 3 een echte uitdaging: adviezen voor leerkrachten en begeleiders!

Een kind dat wel kan lezen, maar niet tot werken komt. Een kind dat iedere uitdaging maar ‘saai’ vindt. Een kind dat al door alle stof heen is: en nu? Kortom, groep 3 is voor hoogbegaafde leerlingen – en hun leerkracht – een echte uitdaging!
door David Leinwand recte Rein

Veel leerkrachten in groep 3 worstelen met vragen zoals hieronder. Ik ook, toen ik voor deze groep stond. Mijn Novilo-collega’s en ik krijgen regelmatig vragen over begaafde leerlingen in groep 3. Genoeg redenen om de verschillende uitdagingen eens op een rijtje te zetten en te bespreken. In deze blog behandel ik  praktijkvoorbeelden en geef ik een aantal adviezen. Wil je meer weten, volg dan het kenniscollege dat ik over dit onderwerp geef.

• Johan komt in augustus lezend groep 3 binnen. Ik plaats hem direct op de zonlijn, speciaal voor de betere lezers, zodat hij op zijn eigen leesniveau verder kan. En toch valt hij uit. Of anders gezegd, hij valt op: Johan komt namelijk niet tot werken. De opdrachten die bij zijn niveau horen zijn te hoog gegrepen. Ik moet hem telkens bij de les houden. Maar de maanlijn, de lijn waar de basisgroep in zit, is echt veel te eenvoudig voor hem.
• Alicia leest nog niet op AVI-niveau, terwijl iedereen haar inschat als een leerling met een ontwikkelingsvoorsprong. Het is nu maart en ze haalt AVI M3 nog steeds niet, ondanks de extra begeleiding in de klas. Thuis zitten de ouders haar achter de broek. Niets lijkt te helpen.
• Victor is een harde werker. Hij heeft plezier in wat hij doet, maar hij kan ook opeens vreselijk boos worden. Vooral wanneer hij moet schrijven. Hij loopt al heel wat lessen achter in zijn schrijfschrift. Elke zin die hij moet schrijven duurt uren! Zijn frustratie is inmiddels torenhoog en zijn motivatie meters diep.
• Thomas heeft een uitdagende taak gekregen. Hij mag los gaan op zijn nieuwe treinen-werkje. Maar binnen twee weken verdwijnt het boekje uit het zicht. Wanneer we samen zijn laatje uitmesten kom ik al de vorige boekjes tegen. Die over haaien en over de ruimte. ‘Die waren óók al zo saai,’ verzucht Thomas.
• Eva leest al op M6-niveau. Ook op haar toets voor begrijpend lezen gaat ze straks vast en zeker hoog scoren. Ze rekent met sommen boven de honderd en kent al heel wat tafels uit haar hoofd. Had zij niet moeten versnellen? Kan dat alsnog? En dat terwijl ze vlak voor de kerstvakantie pas zes is geworden. Wat nu?

Advies. 1:  Doorzetten en zelfstandig werken
Casussen zoals die van Johan krijg ik heel vaak doorgestuurd. Het gaat om kinderen met een grote letterkennis: ze kennen vaak alle letters en meestal ook al de dubbelklanken. De tweetekenklanken zoals de ui, de au en de oe gaan er ook in als koek zodra deze worden aangeboden. Echter: de juf of meester moet erbij blijven zitten, en daar wringt de schoen: terwijl de basisgroep instructie krijgt en begeleid mag in-oefenen, gaat het Johan te langzaam. De letters en de woorden die deze kinderen oefenen kent hij al.

Volgens de diverse leesmethodes kun je het kind plaatsen in een versnellende lijn, zoals de zonlijn van Veilig leren lezen. De zongroep krijgt een korte instructie om daarna zelfstandig de verwerking te maken in een eigen werkboek. Een aantal kinderen vaart daar wel bij. Met hier en daar een hulpvraag en wat uitgestelde aandacht lukt het hun om het lezen nog beter onder de knie te krijgen. De zonlijn doet evenredig aan het leesniveau een beroep op de leescapaciteiten. Voor Johan werkt het echter niet. Dat komt omdat er met deze aanpak ook een aantal executieve functies wordt aangesproken.

Hoogbegaafde kinderen doorlopen vaak een andere ontwikkeling dan gebruikelijk. Sommige functies worden heel sterk ontwikkeld, terwijl andere functies soms onderontwikkeld blijven. Dit is bij Johan het geval. Daarom komt hij nog niet tot werken.

Advies 2: Executieve functies ontwikkelen
Executieve functies zijn vaardigheden die je nodig hebt om een taak te volbrengen. Ze zijn onder te verdelen in denkvaardigheden en gedragsvaardigheden.

Deze functies blijven zich ontwikkelen in de prefrontale cortex tot ver na de pubertijd. Ze hebben alles te
maken met het plannen van een taak, met het bezig zijn (en blijven) met iets en met de reflectieve vragen ‘Hoe gaat het?’ en ‘Hoe kan het nog beter?’ Voor de elf functies heb ik onlangs, in opdracht van Novilo, elf leerlijnen ontwikkeld. Hiermee krijgen de leerkracht en begeleider inzicht in de ontwikkeling van het kind. Vervolgens kan het kind onder begeleiding gerichte stappen nemen om door te groeien per functie.

Met behulp van de leerlijn executieve functies kunnen we gericht die aspecten trainen die een kind nodig heeft om zich verder te ontwikkelen. De een heeft een hiaat in de executieve functie concentratie ofwel volgehouden aandacht, een ander heeft moeite met doelgericht gedrag, et cetera. Combinaties zijn ook mogelijk. Wanneer je als begeleider weet waarop het kind nog uitvalt, kun je doelbewust starten met begeleiden. Hoe sneller het kind stappen maakt, des te eerder zal het gerichter kunnen werken.

Aan de hand van deze wetenschap ben ik Johan intensief gaan begeleiden bij het zelfstandig leren werken. Het lezen oefent hij nog zoveel mogelijk op zijn eigen niveau, maar dat is nu tijdelijk ondergeschikt aan het leren werken. Zodra het concentreren, hulp vragen en omgaan met  doelgericht gedrag beter gaan, kan het leesniveau omhoog gaan.

Volgende week ga ik in op motivatie en automatiseren!