Hoogbegaafdheid en verrijken

Wat is verrijken?

Verrijken is het aanvullen van de (gecompacte) lesstof met materiaal op niveau voor een hoogbegaafde leerling. Je kunt op verschillende manieren verrijken. In dit artikel zetten we een aantal manieren van kijken naar verrijken op een rijtje.

Het startpunt is dat je verrijken altijd combineert met compacten (zie ook ons artikel over compacten). Als je dat niet doet dan ben je in feite een kind aan het straffen voor het feit dat het complexere stof aan kan door het nog meer te laten doen. Het doel is niet om het kind -meer- werk te laten doen maar door het kind passender werk te laten doen.

Afhankelijk van hoeveel de stof gecompact is blijft er een deel van de week over. Die tijd wil je gebruiken om het kind zoveel mogelijk waardevolle leertijd te laten ervaren. Leertijd in de zogeheten zone van naaste ontwikkeling. Daarvoor ga je verrijken.

Verrijken kun je in principe op twee manieren doen:

• Verdiepen: het aanbrengen van meer complexiteit en diepgang binnen de bestaande stof zonder vooruit te lopen in het onderwerp
• Verbreden: het toevoegen van nieuwe onderwerpen die meestal niet op school gegeven worden

Verdiepen

Over het algemeen start je met verdiepen. Dit is een mooie manier om leerlingen toch aan hun reken/taal tijd te laten komen zonder ze eindeloos dezelfde stof te laten herhalen. De eerste stap hierin is het inzetten van de methode. Vrijwel elke moderne lesmethode heeft een compactlijn met plusopdrachten.

Vervolgens kun je hier verdiepingsstof aan toevoegen. Dit kan via methodes als Somplextra en Rekentijgers maar ook door zelf creatief te zijn en nieuwe opdrachten te verzinnen. Dit kan heel inhoudelijk (laat een hoogbegaafde leerling leren rekenen met het binaire stelsel) maar ook via bijvoorbeeld andere orde van vragen in de Taxonomie van Bloom.

De Taxonomie van Bloom stelt dat je op zes niveaus vragen kunt stellen aan een leerling in oplopende mate van complexiteit:

1. Onthouden: Wat is de regel/definitie van …?
2. Begrijpen: Hoe kun je …?
3. Toepassen: Pas de net geleerde regel toe op …?
4. Analyseren: Leg uit hoe het komt dat …?
5. Evalueren: Wat is het verschil tussen A en B? Waarom is dat …?
6. Creëren: Creëer een nieuwe regel/aanpak voor …?

Door vragen te stellen uit de laatste drie niveaus in plaats van de eerste nodig je de leerling uit om meer na te denken over de leerstof.

Verbreden

Bij verbreden ga je extra stof toevoegen -zonder- vooruit te lopen op stof uit de toekomst. Het is bijvoorbeeld niet handig om Frans of Duits te gaan geven op de basisschool want dan verschuif je het probleem alleen maar. Immers, als de leerling op de middelbare school terecht komt dan heeft hij/zij de stof al gehad en zal zich alsnog vervelen.

Het aanbieden van verbredingsstof kan methodegericht of procesgericht en volgens eigen keuze of centraal bedacht. Dit levert vier opties op:

• Methode gericht centraal bedacht: De leerkracht bedenkt welke vakken extra aangeboden worden. Denk aan filosofie en Spaans
• Methode gericht eigen keuze: De leerling mag kiezen welke methode hij of zij volgt. Hierbij gebruik je meestal zelfstudie methodes zoals Khan Academy, DuoLingo, LOI (Kids), etc
• Proces gericht centraal bedacht: De leerkracht bedenkt een proces aan de hand waarvan leerlingen aan de slag gaan: Je laat de leerlingen in een vaste cyclus van 10 weken werken aan een project wat moet eindigen met een mindmap en een centrale presentatie
• Proces gericht eigen keuze: De leerkracht geeft alleen aan hoeveel tijd de leerlingen hebben. Leerlingen mogen vervolgens een eigen voorstel doen waarop ze feedback krijgen van de leraar.

Afrondend

Belangrijk is om goed na te denken over je proces van verrijken en dit vooral op een manier te doen die je niet al te veel voorbereidingstijd kost. Ervaring leert dat als het nodig is om elke week opnieuw iets te ‘verzinnen’ voor leerlingen dat er na een tijdje de klad in komt en dat het niet meer gebeurt.

Maak afspraken als school over je verrijkingslijn en bereid dit een keer goed voor. Zo heb je er nog lang plezier van en trek je de materialen zo uit de kast. Het is ook goed om je te realiseren dat er een grens zit aan hoeveel je kunt verrijken als deel van een regulier lesprogramma. Zeker als je goed de tijd neemt om kinderen erin te begeleiden. In zo’n geval kan het waardevol zijn om te overwegen om te gaan werken met een plusklas.

Uiteraard is er veel meer te zeggen over compacten en verrijken dan we kwijt kunnen in een artikel van een paar honderd woorden.